Գրականություն և էսթետիկա կամ իմ Միֆին ընկեր չկա․ Արամ Ավետիս
- Էսթետիկան լատիներենից թարգմանվում է որպես զգացմունքային կամ զգացմունքների ընկալման գիտություն․ իմ կարծիքով` երկու իրար հակասող բաներ՝ զգացմունք և գիտություն։ Գիտության մեջ չկան զգացմունքեր. կան հստակ սահմաներ և թեորեմներ, չնայած՝ երբեմն թերի թեորեմներ, իսկ զգացմունքը մի հոգեվիճակ է, որը ոչ մի գիտության ու սահմանման չի ենթարկվում։
Ռուս փիլիսոփա Լոսևն իր՝ «Միֆի դիալեկտիկա» գրքում գրում է, որ ոչինչ չկա բացի միֆից, որ միֆը հենց իրականությունն է։ Գիտությունը միֆից է ստեղծվել, իսկ զգացմունքը այն ուժն է, որ միֆեր է ստեղծում քանզի առանց միֆ՝ մարդու կյանքը մի անգույն ու սահմանափակված ձև է` ծնունդից մինչև մահ, իսկ միֆը այդ ձևին նոր երանգ է տալիս ու ստեղծվում է նոր կյանք, նոր ձև՝ նորաձևություն, որն էլ իր հերթին, ինչու չէ, ստեղծում է նոր մահ։
«Միֆ» թարգմանաբար նշանակում է «Բառ» կամ ավելի խորը իմաստը Բանն է։ Այսինքն՝ ի սկզբանե միֆն էր։ Զգացմունքային Խոսքի միջոցով հնացած ձևը նոր գույն է ստանում։ Միֆի՝ այս դեպքում՝ խոսքի ու զգացմունքի միաձուլումից ստեղծվում է գրականությունը, որի հիմքում էսթետիկան է, իսկ նրա հիմքում գրականությունն է, քանզի ամեն ինչ սկսվում է բառից, ու քանզի զգացմունքները միլիոնավոր են, ամեն բառ ունի միլիոնավոր երանգներ։
Տձևի ու նորաձևի տարբերությունը նրանում է, թե ինչ միֆ է նրա խորքում ապրում։
Ճաշակին, իհարկե, ընկեր կա, քանզի կա ճաշակով ընկեր և անճաշակ։ Ու, ցավոք սրտի, քանզի մենք միշտ ունեցել ենք ծանր պատմություն, երևի պատահական չէ, որ մեր ժողովուրդը էսթետիկայի հանդեպ վերաբերմունքը արտահայտում է ուտելիքի միջոցով այսինքն՝ ճաշի և ճաշակի։ Եվ բերանի համով մենք փորձում ենք գնահատել այն, ինչը ստեղծված է ներքին միֆով տեսնելու համար։ Բայց մեր ճաշակը՝ «ակ»-ը, այսինքն՝ աչքը, դեռ ճաշի մեջ է, և մենք մինչ այսօր ճաշի միջոցով ենք ընկալում զգացմունքայինը։ Եվ դրա համար ավելի ճիշտ է ասել «ԻՄ ՄԻՖԻՆ ԸՆԿԵՐ ՉԿԱ» և ճաշակելով այս միտքը՝ դուրս գալ ափսեի սահմաններից, քանզի ափսեից դուրս է ապրում նոր ձևը։
Բերանով ու լեզվով մենք կարող ենք ճաշակել միայն բառը ու ուտելով բառերը՝ փրկենք ու դուրս հանենք միֆը մեր ներսում փոթորկվող ճաշի յուղոտ ալիքներից։
Գրականությունը Ոչնչի ոճով է հագնված ու մերկանում է միֆեր֊զգեստներ հանելով։
Իսկ եթե մի բառով ասենք, թե ինչ է գրականությունը, ես կասեի՝ գրակությունը ՈՃԻՆՉ է։
Ես չգիտեմ արվեստի մեջ ավելի նողկալի ձգտում, քան պերֆեկցիոնիզմը։ Միլոսյան Վեներան ձեռքեր չունի, բայց դա այդ կռնատ աստվածուհուն չի խանգարում իր հմայքով կոկորդս սեղմի։ Իսկ կատարելապաշտները թող կույրի նման խարխափելով՝ նրա անհետացած ձեռքերին հավերժ ձեռք մեկնեն ու մուրացկանի պես սպասեն, թե երբ կատարյալը իրենց կհպվի։ Ես կատարյալից ոչինչ չեմ մուրում, որովհետև գիտեմ որ բացարձակ գաղափարը, այսինքն՝ իդեան, բացարձակ կաղապար է։
Կատարյալ կարող է լինել միայն անկատարը, քանզի անկատարությունը մարդկային է, իսկ այն, ինչ մարդկային է, ես համարում եմ արվեստում կատարյալ։
- Եվ այնուամենայնիվ, եթե փորձեիր համաշխարհային գրականության մեջ առանձնացնել գրողների/գործեր, որտեղ կա էսթետիկայի մեծ չափաբաժին, ո՞ր գործերը կառանձնացնեիր։
- Պոեզիա՝ Չեսլավ Միլոշ, Վիլյամ Բլեյք, Զբիգնև Հերբերտ, Նիկոլայ Գումիլյով, Էզրա Փաունդ, Ֆեդերիկո Գարսիա Լորկա
Արձակ՝ Էլիոթ Ուայնբերգեր «Թղթե վագրերը»,
(Լուսանկարը՝ Դիանա Լևոնյանի)
